Αυτές τις μέρες, η σειρά κειμένων με γενικό τίτλο «Το πείραμα» ολοκληρώνει τον πρώτο κύκλο της, με τη δημοσίευση του έκτου και τελευταίου κεφαλαίου στο τεύχος Ιουλίου του περιοδικού Antifa. Με την ευκαιρία, θα θέλαμε να πούμε και κάποια πράγματα για το κείμενο με τίτλο «Social Contagion: Microbiological Class War in China», chuangcn.org, 2/2020, που από ό,τι καταλαβαίνουμε έχει γίνει τελευταία ιδιαιτέρως δημοφιλές στην Ελλάδα.
Λοιπόν, αυτό το κείμενο είναι από τα πρώτα και ελάχιστα που ασχολήθηκαν με «τον ιό», (καταρχήν) αρνούμενα να αφαιρέσουν από το επίκεντρο τη σχέση κεφάλαιο. Με αυτή την έννοια μας φάνηκε ιδιαιτέρως χρήσιμο, αφού εκεί βρήκαμε μια συνοπτική περιγραφή της ταξικής σύνθεσης της Γουχάν, της καπιταλιστικής κρίσης στην Κίνα, των ταξικών επιπτώσεων της υγειονομικής διαχείρισης της κρίσης, και πάει λέγοντας. Τα χρησιμοποιήσαμε όλα αυτά, άμεσα ή έμμεσα, και κάθε φορά σημειώναμε το χρέος μας, πρακτική που συνιστούμε και σε εσάς τους υπόλοιπους γιατί, απ’ ό,τι βλέπουμε, δεν την ακολουθείτε με ιδιαίτερη ζέση.
Ταυτόχρονα όμως, από την πρώτη ανάγνωση, αυτό το κείμενο μας είχε ξενίσει. Η πηγή της αμηχανίας μας βρισκόταν στο σημείο όπου οι συγγραφείς αποφάσιζαν να ασχοληθούν με τα αίτια της «πανδημίας». Γιατί εκεί, οι ταξικές σχέσεις ξαφνικά έφευγαν από το επίκεντρο. Και το μόνο που απέμενε ήταν η αναφορά στο βιβλίο κάποιου Robert Wallace με τίτλο Big Farms make Big Flu: Dispatches on Infectious Disease, Agribusiness, and the Nature of Science, Monthly Review Press, 2016. Αυτός ο Wallace ισχυρίζεται ότι η «νεοφιλελεύθερη αγροτοκτηνοτροφική παραγωγή», επειδή φέρνει σε εγγύτητα ανθρώπους με μεγάλους πλυθησμούς ζώων, δημιουργεί εύφορο έδαφος για μεταλλάξεις ιών και τελικά δημιουργεί τις συνθήκες για τη γέννηση και την εξάπλωση επιδημιών.
Στις επόμενες ημέρες, όσο η διαχείριση της πανδημίας ξεδιπλωνόταν, τόσο καταλαβαίναμε καλύτερα την αμηχανία που μας προκαλούσε η αναφορά σε «νεοφιλελεύθερη αγροτοκτηνοτροφική παραγωγή που παράγει επιδημίες». Πρόκειται για μια αξιόλογη νέα προσθήκη σε μια ευρύτερη οικογένεια θέσεων. Αυτές οι θέσεις δεν είναι καινούριο φρούτο. Εδώ περιλαμβάνονται «το φαινόμενο του θερμοκηπίου», «η τρύπα του όζοντος», «η ατμοσφαιρική ρύπανση», «τα πλαστικά», «τα μεταλλαγμένα», και πάει λέγοντας.
Όλες οι θέσεις αυτού του είδους μπορούν να μπουν υπό την ταμπέλα «η εκδίκηση της φύσης». Σύμφωνα με αυτή τη γενική αντίληψη, «οι τρόποι παραγωγής μας» (που σπανίως αποκαλούνται με το όνομα «καπιταλισμός» και συνήθως βαφτίζονται «νεοφιλελευθερισμός»), «στις μέρες μας», έχουν συναντήσει «τα όριά τους» εξαντλώντας τις «δυνατότητες του πλανήτη». Οι συνέπειες της εξάντλησης της χωρητικότητας είναι πάντα τεχνικές: η στάθμη των ωκεανών ανεβαίνει και κάνει τις παραλίες σκατά, οι υπεριώδεις ακτίνες προκαλούν καρκίνους, οι χελώνες τρέφονται με σακούλες, οι μεταλλαγμένοι σπόροι εξαφανίζουν την «παραδοσιακή αγροτική παραγωγή» της αγνής ελληνικής επαρχίας. Ε, σαν να μην έφταναν όλα αυτά, έπειτα από τις σχετικές συνεισφορές του κυρίου Wallace, μαθαίνουμε ότι στο εξής οι ιοί θα σκοτώνουν και τις γιαγιάδες μας.
Αυτές οι εικόνες Αποκάλυψης του Ιωάννου, παρουσιάζονται ως ολοκαίνουριες. Στην πραγματικότητα είναι ηλικίας πενήντα χρόνων. Προέρχονται από το προηγούμενο ξέσπασμα της καπιταλιστικής κρίσης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70. Μάλιστα, ένας από τους πιο αγαπητούς (σε εμάς) αυτόνομους μαρξιστές, χρησιμοποίησε ακριβώς εκείνες τις παλιές εικόνες Αποκάλυψης για να δώσει τίτλο σε ένα από τα κείμενά του που έχουμε διαβάσει περισσότερο.[1] Εκεί, ο Caffentzis παριγράφει τους αμερικανούς οικολόγους της δεκαετίας του ’70 ως υποστηρικτές ενός «παγώματος» της καπιταλιστικής παραγωγής, ως άγγελους ενός νέου παραδείγματος της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Εκτοπίζοντας από το επίκεντρο τον χώρο εργασίας, την εξουσία και την εκμετάλλευση που βρίσκονται στην καρδιά του καπιταλιστικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης, οι «οικολόγοι» κατέληγαν σε «προτάσεις» και «αιτήματα», του είδους που από τη σκοπιά της σχέσης κεφάλαιο ήταν παραγωγικό, νόμιμο και επιθυμητό.
Αλλά ο Caffentzis, ακόμη και στις καλύτερες στιγμές του, αποτύγχανε να λάβει υπ’ όψη το έθνος κράτος και τα συμφέροντά του. Κατά συνέπεια, αδυνατούσε να αντιληφθεί τους λόγους για τους οποίους το «πάγωμα» στο οποίο κατέληγε η «οικολογική σκέψη», θα μπορούσε, υπό ορισμένες συνθήκες, να είναι προς το συμφέρον, όχι «του καπιταλισμού» γενικώς, αλλά των επιμέρους εθνών κρατών ειδικώς. Πράγματι, οι συνθήκες όπου οι ιδέες περί «περιορισμού της καπιταλιστικής παραγωγής» θα μπορούσαν να αποδειχθούν εθνικά χρήσιμες, υπήρξαν για λίγο τη δεκαετία του ’70, όταν η έξοδος των ΗΠΑ από τη συνθήκη του Bretton Woods οδήγησε στις απαρχές της κατάρρευσης της παγκοσμιοποίησης. Γιατί το «πάγωμα» σήμαινε λιγότερη κατανάλωση, δηλαδή μικρότερους μισθούς για την ίδια δουλειά, δηλαδή λιγότερες εισαγωγές. Το πάγωμα της καιταλιστικής παραγωγής για «περιβαλλοντικούς λόγους» συμβάδιζε με το κλείσιμο του καπιταλιστικού έθνους κράτους εντός των συνόρων. Διόλου τυχαία, η δημοφιλία των «οικολογικών ιδεών» υποχώρησε θεαματικά από τα μέσα της δεκαετίας δεκαετίας του ’80, όταν οι «σύμμαχοι» των ΗΠΑ αναγκάστηκαν να παραδεχθούν εκ νέου την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ και ανακάλυψαν νέους τρόπους βραχυπρόθεσμης συνύπαρξης μαζί τους.[2] Και αναβιώνουν σήμερα, καθώς η κατάρρευση της παγκοσμιοποίησης επιταχύνεται.
Αναμφίβολα, κάτι τέτοια είναι ιδιαιτέρως δυσνόητα, κυρίως για όσους έχουν συμμετάσχει στο «κίνημα της αντιπαγκοσμιοποίησης». Μέχρι όμως οι δυνάστες των γραφιάδων που λέγονται γραφίστες μας δώσουν πάνω από τέσσερις χιλιάδες λέξεις για να περιγράψουμε το πράγμα, μπορούμε να σταθούμε στα συμπεράσματα μιας πρόσφατης αριστερής εκδήλωσης με θέμα «Η πανδημία: Αιτίες, διαστάσεις, παρενέργειες, τι να κάνουμε». Σύμφωνα με τους αριστερούς που συμμετείχαν, ετούτα τα σημαντικά ερωτήματα απαντήθηκαν κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης (από επί τούτου καλεσμένο αριστερό «εντατικολόγο»), ως εξής:
Ο ιός (…) είναι αποτέλεσμα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και κατανάλωσης που έχει καταστρέψει και συνεχίζει να καταστρέφει σε παγκόσμιο επίπεδο, τεράστια οικοσυστήματα για την καπιταλιστική ανάπτυξη. (…) Η φύση εκδικείται και θα πρέπει να αλλάξουμε τρόπο παραγωγής και κατανάλωσης, τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς, αν θέλουμε η ανθρωπότητα να επιβιώσει.[3]
Όπως βλέπετε, οι ιδέες του Wallace απολαμβάνουν ραγδαίας διάδοσης. Συνδέονται αρμονικά με τις προηγούμενες ιδέες περί «εκδίκησης της φύσης». Και οδηγούν με απολύτως φυσικό τρόπο σε αιτήματα για «αλλαγή του τρόπου παραγωγής και κατανάλωσης», την ίδια ώρα που «ένα παραγωγικό μοντέλο υποκατάστασης των εισαγωγών» καθίσταται το βασικό αίτημα του ΣΕΒ.[4] Το αποτέλεσμα δεν είναι «λανθασμένο»· είναι, ακόμη χειρότερα, παραπλανητικό για την εργατική τάξη και έτοιμο για χρήση από όποιον καπιταλιστή ή κράτος δεν γουστάρει τον υπάρχοντα «τρόπο παραγωγής και κατανάλωσης» (δηλαδή τον τρόπο παραγωγής και κατανάλωσης των ανταγωνιστών του).
Σούμα τώρα: από τη δεκαετία του 1970, οι «αναλύσεις του καπιταλισμού» που ξεκινούν από την «εκδίκηση της φύσης» και όχι από τις κοινωνικές σχέσεις, δηλαδή την ανθρώπινη εργασία και την πειθάρχησή της, συνδέονται με αιτήματα του είδους «αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου», τόσο ακατανόητα στους πολλούς, και τόσο μεστά πατριωτικού νοήματος, όσο και ο πάλαι ποτέ «εργατικός έλεγχος των τραπεζών». Απαρέγκλιτα συνοδεύονται από κάποιου είδους «υπεύθυνη», και συνεπώς, όπως μαθαίνουμε τελευταία για όλα τα «υπεύθυνα», αναγκαστική συμπεριφορά του προλεταριάτου, όπως η διατροφή αποκλειστικά με εγχώρια όσπρια, ο κατ’ οίκον εγκλεισμός, το κόψιμο του καπνίσματος, και άλλα, ακόμη χειρότερα πράγματα, γιατί ποτέ δεν πρέπει να υποτιμούμε τη βιομηχανική φαντασία των περιβαλλοντικά ευαίσθητων και βαθιά πατριωτών συριζαίων ειδικών. Η σχετική επιχειρηματολογία ήδη χρησιμοποιείται με επιτυχία εδώ και δεκαετίες, για παράδειγμα στην περίπτωση των «μεταλλαγμένων» ή των «εκπομπών ρύπων της Volkswagen».
Δηλαδή η σκέψη του κυρίου Wallace, όπως κάθε σκέψη περί «εκδίκησης της φύσης», μπορεί να είναι εθνικά χρήσιμη: η κατά Wallace ειδική περίπτωση «εκδίκησης της φύσης», οδηγεί στην πρoστασία της εθνικής αγροτοκτηνοτροφικής παραγωγής μέσω πεσίματος στην αγροτοκτηνοτροφική παραγωγή των άλλων. Γιατί όμως οι πανέξυπνοι και μαρξιστές Κινέζοι συγγραφείς που τόσο χρήσιμοι μας φάνηκαν, να μην μπορούν να αντιληφθούν αυτό το σημείο; Γιατί να καταπινουν τη σκέψη του Wallace αμάσητη, λες και είναι η σκέψη του Καρλ Μαρξ, την οποία επίσης συνηθίζουν να καταπίνουν αμάσητη από συνήθεια;
Ε, αν αυτοί οι άνθρωποι μπορούσαν να λάβουν υπ’ όψη το έθνος κράτος και κυρίως τον διακρατικό ανταγωνισμό, θα τα είχαν πάει πολύ καλύτερα. Αλλά δεν μπορούν, γιατί, μαζί με τους υπόλοιπους λειτουργούς του νεομαρξισμού που δεν έχουν γίνει ακόμη γενικοί γραμματείς υπουργείων, οι συγγραφείς έχουν ποντάρει πάρα πολλά στην… «αντιπαγκοσμιοποίηση» και την… «κρίση του κράτους». Κατά συνέπεια, ζουν ένα πραγματικό δράμα: έχοντας ποντάρει σε κουτσό άλογο επί είκοσι χρόνια, και όντας «αναγνωρισμένοι διανοούμενοι», βασικά αναμεταξύ τους, τώρα δεν μπορούν να πάρουν πίσω τις μαλακίες του παρελθόντος ούτε αναμεταξύ τους. Οπότε αρκούνται να αντιγράφουν τους παγκόσμιους συριζαίους «ειδικούς του περιβάλλοντος». Κι ό,τι κάτσει. Σκληρή η ζωή του freelance κινηματικού διανοούμενου; Σκληρή, αλλά με τρόπο που μόνο η καρδούλα τους το ξέρει, οπότε δεν τρέχει και τίποτα.
Πάντως, αν δεν το έχετε ήδη κάνει, δείτε το βίντεο που περιλαμβάνεται στο κείμενο για το οποίο μιλάμε τόση ώρα. Σε αυτό το βίντεο του τουίτερ με ημερομηνία 12 Φεβρουαρίου, πρωταγωνιστούν Κινέζοι γριποδιαστημάνθρωποι που, αφού ποζάρουν για επίσημη φωτό με την κινεζική σημαία, βγάζουν τις αντιεπιδημικές στολές και τις χρησιμοποιούν για να σκουπίσουν τα αμάξια τους. Αποτέλεσμα: 1500 likes, πηγαίντε να κάνετε κι εσείς ένα εδώ https://twitter.com/WBYeats1865/status/1227488058288697344?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1227488058288697344&ref_url=http%3A%2F%2Fchuangcn.org%2F2020%2F02%2Fsocial-contagion%2F
[1] Πρόκειται για το μακρύ άρθρο που δίνει τον τίτλο στον τόμο George Caffentzis, Η Εργασία, η Ενέργεια, η Κρίση και το Τέλος του Κόσμου, Αρχείο 71, 2011, σ. 27-138. Η πρώτη έκδοση έχει ημερομηνία 1980.
[2] Αυτή είναι μια ιστορία που ανακαλύψαμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας και δεν έχουμε προλάβει να αφηγηθούμε γιατί η αναθεώρηση της ιστορίας του Ψυχρού Πολέμου είναι δύσκολο πράγμα. Δείξτε κατανόηση και εμπιστοσύνη.
[3] «Ενημέρωση από την ανοιχτή συζήτηση για την πανδημία», που στάλθηκε στο mail μας, δεν σας λέμε από πού, γιατί ο σκοπός μας δεν είναι πεσιματικός. Οι τονισμοί στο πρωτότυπο.
[4] Η διαφορά βέβαια είναι ότι ο ΣΕΒ, αντίθετα με τους «εντατικολόγους», ξέρει τι λέει. Για τη γνώμη του ΣΕΒ, δείτε το Κωνσταντίνος Μπίτσιος, «Η Πανδημία, Ευκαιρία για ένα νέο Παραγωγικό Μοντέλο», Καθημερινή, 3/5/2020, εδώ https://www.kathimerini.gr/1076542/article/oikonomia/epixeirhseis/h-pandhmia-eykairia-gia-ena-neo-paragwgiko-montelo. Αν αναρωτιέστε πού έχετε ξανακούσει τη φράση «υποκατάσταση των εισαγωγών» που ξάφνου θυμήθηκε ο ΣΕΒ, ρίξτε μια ματιά στο τέλος του κεφαλαίου 2, εδώ https://autonomeantifa.gr/no16-to-peirama-mia-istoria-ion-kai-empo/.