Ο τεχνολογικός θάνατος και τα οφέλη του

Ο έξυπνος θάνατος

Όχι ότι ενδιαφέρει, αλλά την ώρα που συνέβη το «σιδηροδρομικό ατύχημα στα Τέμπη», εμείς ασχολούμασταν με την τεχνοπολιτική των αυτοκινήτων τύπου b-SUV.^[1]Η ενασχόληση με τα αυτοκίνητα τύπου B-SUV πέρασε σε δεύτερη μοίρα, οπότε… θα την κάνουμε post· κατά τα συνήθη. Αμέσως λυτοί και δεμένοι βάλθηκαν να εκφράζουν τη βαθιά τους θλίψη για τις «χαμένες ανθρώπινες ζωές». Για λόγους που θα φανούν παρακάτω, τα αυτοκίνητα είναι καλή αφετηρία για να καταλάβουμε τη θλίψη τους.

Πρόσφατα ας πούμε, ο Όλιβερ Τσίπσε, διευθύνων Σύμβουλος της BMW, εμφορείτο από ομοούσια θλίψη, ενώ αναλογιζόταν τους νεκρούς από τροχαία. Κατά τη γνώμη του, «η κύρια πηγή των ατυχημάτων» είναι «η απόσπαση της προσοχής του οδηγού και όχι η γρήγορη οδήγηση». Και ποιος φταίει για την απόσπαση της προσοχής του οδηγού; Μα «οι οθόνες που εδράζονται στην κεντρική κονσόλα, απαιτώντας από τους οδηγούς να κοιτάζουν μακριά από το δρόμο. (…) Οι άνθρωποι δεν κοιτάζουν το δρόμο όταν οδηγούν, αποσπώνται από smartphone ή οθόνες εντός του οχήματος. Αν πρέπει να κοιτάξετε κάτω για να χειριστείτε το αυτοκίνητό σας, είναι μεγάλο λάθος».^[2]Χρήστος Αποστολόπουλος, «Μετρημένες οι μέρες των οθονών στα αυτοκίνητα;», 4 Τροχοί, 2/2023.

Καταλάβατε; Εν έτει 2023 ο κύριος Τσίπσε αποκαλύπτει αυτό που θα έπρεπε να είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού: ότι η δυνατότητα να τσεκάρει κανείς το φουμπού του ενώ οδηγεί, καταλήγει σε περισσότερους θανάτους «από ατύχημα». Κι όμως, επί εικοσιπέντε χρόνια, τα υπουργεία μεταφορών και οι αυτοκινητοβιομηχανίες παριστάνουν ότι τέτοιος κίνδυνος απλά δεν υπάρχει – σιωπούν για τα κινητά και φλυαρούν για τις ζώνες και τα κράνη. Έτσι στο βουβό, τα «έξυπνα κινητά» έγιναν απαραίτητο εξάρτημα του επαγγέλματος του κούριερ, συνοδεύονται μάλιστα από ειδική βάση προσαρμογής του «έξυπνου κινητού» στο τιμόνι του παπιού.

Εικοσιπέντε χρόνια τώρα οι «έξυπνες συσκευές» χώνονται στα αυτοκίνητα και στα παπάκια. Γιατί κάπου έπρεπε να διοχετευθεί η παραγωγικότητα της εργασίας στους καιρούς της επερχόμενης κρίσης. Κυρίως όμως γιατί η χρήση τους παράγει μαζικά δεδομένα μετακίνησης. Συνεπώς η εισαγωγή αυτών των μηχανών ωφελεί, όχι μόνο τον έλεγχο του εργάτη κούριερ από το αφεντικό, αλλά και τον κρατικό έλεγχο των μετακινήσεων γενικώς.

Και για ποιο λόγο ο κύριος Τσίπσε αποφασίζει επιτέλους να εκφράσει τον σκεπτικισμό του για ετούτες τις εικοσιπαενταετείς θανάσιμες πρακτικές; Γιατί η μαζική παραγωγή «έξυπνων συσκευών» χρειάζεται την Κίνα. Και οι σχέσεις με την Κίνα πάνε κατά διαόλου. Κατά τη γνώμη του Τσίπσε, «οι ρυθμιστικές αρχές της Ε.Ε.», όπου να ‘ναι θα απαγορεύσουν τη χρήση τέτοιων συσκευών στα αυτοκίνητα.^[3]Στο ίδιο.

Καθώς τέτοιοι σιωπηλοί λογαριασμοί διεξάγονται επί τριάντα χρόνια, χίλιοι νεκροί ανασύρονται κάθε χρόνο μέσα από τα συντρίμια των αυτοκινήτων τους μόνο στην Ελλάδα. Για την Ευρώπη, οι νεκροί της «έξυπνης αυτοκίνησης»  ανέρχονται σε εικοσιπέντε χιλιάδες τον χρόνο.^[4]Απλά γράψτε «νεκροί αυτοκινητιστικά Ευρώπη» στη μπάρα της γνώσης. Όπως καταλαβαίνουμε, αυτοί οι δεκάδες χιλιάδες ετήσιοι νεκροί δεν είναι «ατύχημα». Είναι το αναμενόμενο και υπολογισμένο αποτέλεσμα συγκεκριμένων κρατικών πολιτικών. Η κανονικότητα των αριθμών είναι αδιάψευστος μάρτυρας: δεκάδες χιλιάδες πτώματα παράγονται ετησίως από το τεχνολογικό σύστημα της αυτοκίνησης με την ίδια σιγουριά που εκατοντάδες χιλιάδες αυτοκίνητα παράγονται από τις αλυσίδες συναρμολόγησης της παγκόσμιας αυτοκινητοβιομηχανίας. Και μάλιστα: η ενίσχυση της ετήσιας παραγωγής πτωμάτων είναι απολύτως συνειδητή, εφόσον καταλήγει στην εξυπηρέτηση ευρύτερων κρατικών λογαριασμών.

Ωραία· τέτοια είναι η κοινωνία μας και τόσο νοιάζεται για τις περίφημες «ανθρώπινες ζωές». Ακόμη πιο εκπληκτικό όμως είναι το γεγονός ότι, αυτή η κοινωνία, που συνειδητά έχει συμπεριλάβει στην κανονική της λειτουργία χίλιους νεκρούς το χρόνο μόνο από «τροχαία ατυχήματα», κατορθώνει να «συγκλονίζεται» από πενηνταπέντε νεκρούς σε ένα «σιδηροδρομικό ατύχημα». Αυτό το θαύμα της υποκριτικής, όπως καταλαβαίνετε, δεν είναι τεχνολογικό· είναι πολιτικό και ιστορικό. Παρασκευάζεται στα καλύτερα κρατικά εργαστήρια εδώ και ενάμισι αιώνα.

Το θαύμα της υποκριτικής

Λέμε «ενάμισι αιώνα», γιατί τόση είναι η ηλικία των τεχνολογικών συστημάτων της μετακίνησης και της ενέργειας. Από τη στιγμή της εμφάνισής τους, αυτά τα συστήματα – ο σιδηρόδρομος, το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο, ο ηλεκτρισμός – συνοδεύτηκαν από θανάσιμα ατυχήματα. Και πώς αλλιώς; Καθένα τους ήταν μια συγκεκριμένη οργάνωση της εργασίας γύρω από ολοένα και μεγαλύτερες μηχανές. Καθένα τους ήταν ένας πολλαπλασιασμός της παραγωγικότητας της εργασίας σε απίθανο βαθμό. Η θανάσιμη φύση τους ήταν εξαρχής αναπόσπαστο κομμάτι της κανονικής λειτουργίας τους. Γιατί στις περιπτώσεις όπου η οργάνωση της εργασίας αστοχούσε, η αυξημένη παραγωγικότητα της εργασίας εξαπολυόταν επί δικαίων και αδίκων ως θανάσιμη δύναμη. Οι νεκροί από τεχνολογικά ατυχήματα αμέσως έφτασαν σε αριθμούς που προηγουμένως ήταν αδιανόητοι. Γι’ αυτό και η πολιτική διαχείριση του θανάτου έγινε κομμάτι των καινούριων τεχνολογικών συστημάτων αμέσως με την εμφάνισή τους.

Ο ενάμισι αιώνας «ατυχημάτων», από τα πρώτα «τροχαία» μέχρι τη Φουκουσίμα, υπήρξε εξόχως διδακτικός για τα κράτη, τις αστυνομίες και κάθε ενδιαφερόμενο. Τα εμφανέστερα διδάγματα ήταν ιδεολογικά. Οι καπιταλιστικές κοινωνίες έμαθαν (α) να αποκαλούν τα τεχνολογικά ατυχήματα σκέτα «ατυχήματα». (β) Να αντιλαμβάνονται τα τεχνολογικά συστήματα, όχι σαν ενιαία οργάνωση της εργασίας υπό κρατικό και καπιταλιστικό έλεγχο, αλλά σαν δύο ανεξάρτητα τμήματα: το «τεχνολογικό», που είναι πάντα αλάνθαστο και ανοικτό στη «βελτίωση» – και το «ανθρώπινο» που είναι πάντα επιρρεπές σε λάθη και ανεπίδεκτο βελτίωσης. (γ) Να αποδίδουν την ευθύνη για τα ατυχήματα στο ανθρώπινο τμήμα: Τα ατυχήματα συμβαίνουν γιατί οι άνθρωποι είναι απρόσεκτοι. Συνεπώς (δ) Να αντιλαμβάνονται τη «βελτίωση» ως ζήτημα εισαγωγής ακόμη περισσότερων μηχανών και επίτευξης ακόμη μεγαλύτερης παραγωγικότητας της εργασίας, είτε μέσω μηχανών, είτε μέσω πειθάρχησης. Η μηχανικά ενισχυμένη παραγωγικότητα της εργασίας, ακριβώς το στοιχείο που καθιστά τα τεχνολογικά ατυχήματα όλο και πιο θανάσιμα, είναι σήμερα κοινώς αποδεκτή ως η μοναδική οδός αποφυγής τους. Παρά τη γενική «συντριβή για τα Τέμπη», μπας κι ακούσατε κανέναν να προτείνει να… πηγαίνουν τα τραίνα πιο αργά; Και μόνο που το λέμε ανατριχιάζουμε από το μέγεθος της ιεροσυλίας!

Υπήρχε όμως και ένα χρήσιμο πρακτικό δίδαγμα: ότι όσο πιο θανάσιμο και θεαματικό ήταν το «ατύχημα», τόσο περισσότερο πολιτικά ωφέλιμο μπορούσε να αποδειχθεί. Γιατί η αναζήτηση των «αιτίων», και μάλιστα υπό καθεστώς έκτακτης ανάγκης και συγκινησιακής φόρτισης, οδηγούσε σε αυξημένες δυνατότητες άσκησης εξουσίας επί της ζωντανής εργασίας.

Το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό. Οι καπιταλιστικές κοινωνίες ζουν με δεκάδες χιλιάδες βίαιους θανάτους ανά έτος, μόνο από την κανονική λειτουργία των μηχανών τους. Η ευθύνη για αυτούς τους θανάτους διαχέεται οπουδήποτε αλλού εκτός από την πραγματική τους πηγή, δηλαδή τον ενάμισι αιώνα στρατηγικών επιλογών «τεχνολογικής βελτίωσης». Το πιο θεαματικό όμως είναι ότι οι καπιταλιστικές κοινωνίες έχουν μάθει πώς να εξάγουν πολιτικό όφελος από κάθε πτώμα. Το μέγεθος του κρότου γύρω από κάθε μεμονωμένο τεχνολογικό ατύχημα είναι μέτρο του πλήθους των συμφερόντων που αναμένουν να ωφεληθούν.

Έτσι γίνεται και η διαχείριση του σιδηροδρομικού ατυχήματος των Τεμπών. Το ελληνικό κράτος ξανασκέφτεται την ιταλική συμμετοχή στους ελληνικούς σιδηροδρόμους – και συγκαλύπτει τις επιπτώσεις της μετατροπής της Ελλάδας σε «διαμετακομιστικό κόμβο» που μεταφέρει κοντέινερ από την Κίνα μέσω σιδηροδρόμου^[5]Ε ναι, το ένα τραίνο ήταν «επιβατηγό»· το άλλο όμως ήταν «εμπορικό». Σε αυτό θα επανέλθουμε. Είναι ένα πράγμα … Continue reading – Η διοίκηση των σιδηροδρόμων επεξεργάζεται την εισαγωγή νέων «συστημάτων τηλεδιοίκησης» (για να δουλέψει ο «διαμετακομιστικός κόμβος») – Οι συνδικαλιστές των σιδηροδρόμων σιγοντάρουν τις επιλογές της διοίκησης παριστάνοντας ότι κριτικάρουν, ως συνήθως – Τα κόμματα περιμένουν τις εκλογές – Η αστυνομία επιδεικνύει την αξία των τεστ DNA – Το Υπουργείο Εξωτερικών κάνει ασκήσεις «διπλωματίας των σεισμών» – Ο σύλλογος φυσικοθεραπευτών Λάρισας θέλει να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους παθόντες – Και ξανά το κράτος, που (ελλείψει σεισμών) χρησιμοποιεί το ατύχημα σαν καλή ευκαιρία εθνικής ενότητας· αν μη τι άλλο, το πράγμα βοηθάει να ξεχάσουμε τι μας έκαναν «λόγω ιού» και να ετοιμαστούμε για αυτά που θα μας κάνουν μετά.

Το θαύμα της υποκριτικής που συνοδεύει τα τεχνολογικά ατυχήματα είναι στην πραγματικότητα το πιο παραγωγικό και δουλεμένο τμήμα τους.

Τα δάκρυα ρέουν ολούθε. Τα αίματα επίσης. Σκάμε από υποκρισία.

Αλλά είναι ωφέλιμο.

11 Μάρτη 1907. Μία εβδομάδα μετά το πρώτο «τροχαίο» στην Ελλάδα. Θύτες ο Πρίγκηπας Ανδρέας, η Πριγκίπισσα Αλίκη και ο γιος του Υπουργού των Οικονομικών, Νίκος Σιμόπουλος. Θύμα η Ευφροσύνη Βαμβακά (ή Καλογερά), εσωτερική μετανάστρια, υπηρέτρια, περιστασιακά εκδιδόμενη. Η εστίαση στην ταξική φύση του «ατυχήματος» και η απόδοση ευθυνών στην εισαγωγή της μηχανής βρέθηκαν άμεσα στο επίκεντρο. Από τότε έχουμε βελτιωθεί θεαματικά – εμείς, όχι τα αυτοκινητα.

---