Καιρό είχαμε να ασχοληθούμε με τις λατρεμένες μας διεθνείς σχέσεις! Και αυτό ενώ το ξέρουμε ότι το θέμα απασχολεί σφοδρά τις αναγνώστριες του κακόφημου μισοβάιραλ σάιτ μας, ειδικά όταν γυρίζουν σπίτι από την πλατεία τρέχοντας, με τους μπάτσους στο κατόπι τους. Οπότε θα επανορθώσουμε! Περιηγηθήκαμε σε αυτά που γράφονται τελευταία στα διεθνή sites των ειδικώνΤΜ των «Διεθνών Σχέσεων». Και ανακαλύψαμε ότι, πιθανόν επειδή είναι εξ επαγγέλματος και γαμώ τους αναίσθητους, ετούτοι οι ειδικοίΤΜ εξακολουθούν να ασχολούνται με θέματα πέρα από τα «κρούσματα» και τις ανθρώπινες ζωές που κινδυνεύουν. Τώρα τι θέματα είναι αυτά; Πολλά και διάφορα, αλλά εμείς ξεχωρίζουμε την πιθανότητα αμερικανοκινεζικού πολέμου.
Οπότε διαλέξαμε ένα τέτοιο κείμενο, το μεταφράσαμε, και για να μη νομίζετε ότι είμαστε τίποτα τύποι που μεταφράζουν, πατάνε το κουμπάκι και περιμένουν κάτι να καταλάβουν οι άλλοι δίχως να έχουν καταλάβει οι ίδιοι, το σχολιάζουμε κιόλας. Ο τίτλος είναι «Τι θα μπορούσε να προκαλέσει έναν αμερικανο-κινεζικό πόλεμο». Ο συγγραφέας λέγεται Joseph Nye Jr. είναι καθηγητής στο Harvard, και ο άνθρωπος που εισήγαγε την έννοια της «ήπιας ισχύος», ώστε να χαίρονται κι οι Έλληνες με τα μάρμαρά τους. Το κείμενο δημοσιεύθηκε στις 2 Μαρτίου στο Project Syndicate, ιστότοπο προσκολημμένο στο αμερικανικό Δημοκρατικό Κόμμα. Αποφύγαμε άλλα κείμενα με πιο σίγουρα πατήματα και τίτλους όπως «Ο ρόλος της Αυστραλίας στον πόλεμο της Αμερικής με την Κίνα»,[1] γιατί μας φάνηκαν πολύ εξειδικευμένα για ασγουβαίους και πολύ προχωρημένα ως προς τα συμπεράσματα. Επίσης γιατί θέλαμε ένα κείμενο με φιλοδοξίες γενικότητας που να μπορεί να σχολιαστεί γόνιμα και κατανοητά. Τα σχόλιά μας παρεμβάλλονται ως ξεχωριστοί παράγραφοι με γκρι φόντο και φιλοδοξούν να επιδείξουν τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να διαβάζουμε τέτοια κείμενα.
Οπότε ξεκινάμε:
Τι θα μπορούσε να προκαλέσει έναν αμερικανο-κινεζικό πόλεμο; [2]
Περίληψη: Ο Θουκυδίδης απέδωσε τον πόλεμο που συγκλόνισε τον αρχαίο ελληνικό κόσμο σε δύο αίτια: την άνοδο της αθηναϊκής ισχύος, και τον φόβο που αυτή η άνοδος προκάλεσε στην κατεστημένη δύναμη, δηλαδή τη Σπάρτη. Αν θέλουν να αποφύγουν έναν νέο Ψυχρό η Θερμό Πόλεμο, οι ΗΠΑ και η Κίνα πρέπει να αποφύγουν τους υπερβολικούς φόβους και τις παρανοήσεις γύρω από τους μεταβαλλόμενους συσχετισμούς ισχύος.
Ο Θουκυδίδης απέδωσε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο στον φόβο της Σπάρτης εμπρός στην αναδυόμενη αθηναϊκή ισχύ. Ορισμένοι σημερινοί αναλυτές, αναφερόμενοι σε αυτό το σχήμα, πιστεύουν ότι οι αμερικανοκινεζικές σχέσεις εισέρχονται σε περίοδο αντιπαραθέσεων, κατά τη διάρκεια της οποίας ο κατεστημένος ηγεμόνας θα βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν όλο και ισχυρότερο διεκδικητή.
Όμως εγώ από τη μεριά μου δεν είμαι τόσο απαισιόδοξος. Κατά τη γνώμη μου, η οικονομική και οικολογική αλληλεξάρτηση μειώνουν την πιθανότητα ενός πραγματικού Ψυχρού Πολέμου, πόσο μάλλον ενός θερμού πολέμου, καθότι αμφότερες οι χώρες διαθέτουν κίνητρα συνεργασίας σε πληθώρα πεδίων. Την ίδια στιγμή βέβαια, οι λανθασμένοι υπολογισμοί παραμένουν πιθανοί, και κάποιοι διακρίνουν τον κίνδυνο της «υπνοβασίας» προς την καταστροφή, όπως συνέβη με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σχόλιο 1: Περί κρατικής «υπνοβασίας». Κατά τη γνώμη μας, δεν το πάει καλά το πράμα ο μάστορας. Θέλει βέβαια να πει τη χιλιοειπωμένη μαλακία του, ότι δηλαδή η «παγκοσμιοποίηση» με κάποιο τρόπο αποτρέπει τον πόλεμο. Αλλά η μαλακία του είναι τέτοιας φύσεως, που για να καταφέρει να την πει, αναγκάζεται, ήδη από την πρώτη παράγραφο, να απορρίψει την αιτιολόγηση των πολέμων κατά Θουκυδίδη και να υιοθετήσει την αιτιολόγηση των πολέμων σύμφωνα με τον συγγραφέα του βιβλίου «Οι Υπνοβάτες», Christopher Clark.[3] Η σύγκριση είναι συντριπτική. Ο Θουκυδίδης αιτιολόγησε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια και όσα έγραψε ακόμη διδάσκονται στις σχολές πολέμου.[4] Ο Clark έγραψε ένα βιβλίο το 2012, όπου υποστήριζε ότι ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αποτέλεσμα «κρατικής υπνοβασίας». Το αποτέλεσμα ήταν, από το 2014, να τον τσιτάρει ο Αλέξης Τσίπρας (πιθανόν με σύμβουλο Κοτζιά) όποτε ήθελε να απευθύνει παραινέσεις χρηματοδότησης στην κυρία Μέρκελ. Γενικό νόημα των «υπνοβατικών» αναζητήσεων του Τσίπρα ήταν «φερ’ τα φράγκα γιατί κούρασε η πάρλα, εεε… γιατί θα πάμε υπνοβατώντας, προς τη διάλυση της Ε.Ε και τον πόλεμο, όπως το 1914».[5] Δηλαδή όλοι, και ειδικά οι κρατικοί σύμβουλοι επί των Εξωτερικών, το ξέρουν πολύ καλά ότι, όχι, τα ευρωπαϊκά κράτη δεν πήγαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο «υπνοβατώντας»· από το βιβλίο του Clark και μετά, χρησιμοποιούν την «υπνοβασία» στον δημόσιο λόγο τους ως ειρωνικό καρύκευμα του είδους «ξέρεις εσύ». Ακολουθώντας αυτή την πορεία σκέψης, καταλαβαίνουμε, ήδη από τις πρώτες παραγράφους, ότι ο διεθνούς βεληνεκούς πασόκος που μεταφράζουμε ετοιμάζεται να μας δουλέψει ψιλό γαζί, και είμαστε προετοιμασμένοι. (Φυσικά καταλαβαίνουμε ότι μας δουλεύει και μόνο από την «οικολογική αλληλεξάρτηση» που «αποτρέπει πολέμους», αλλά είπαμε να πούμε και τίποτα πιο χρήσιμο). Τέλος σχολίου 1.
Η ιστορία παρέχει πληθώρα περιπτώσεων όπου οι μεταβολές των συσχετισμών ισχύος έγιναν αντιληπτές με λανθασμένο τρόπο. Για παράδειγμα, όταν ο Πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον επισκέφτηκε την Κίνα το 1972, ήθελε να ισορροπήσει αυτό που αντιλαμβανόταν ως εντεινόμενη σοβιετική απειλή απέναντι σε μια παρακμάζουσα Αμερική. Αλλά αυτό που ο Νίξον αντιλαμβανόταν ως παρακμή, ήταν στην πραγματικότητα η επιστροφή στην κανονικότητα του αφύσικα υψηλού μεριδίου της παγκόσμιας παραγωγής που παρήγαγε η Αμερική μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο Νίξον διακήρυσσε την έλευση ενός πολυπολικού κόσμου· όμως εκείνο που ακολούθησε, δύο δεκαετίες αργότερα, ήταν το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης και ο σύντομος μονοπολικός κόσμος των ΗΠΑ. Σήμερα, κάποιοι Κινέζοι αναλυτές υποτιμούν την αμερικανική αντοχή και προβλέπουν την έλευση της κινεζικής κυριαρχίας, όμως και αυτός μπορεί να αποδειχθεί ένας επικίνδυνα λανθασμένος υπολογισμός.
Σχόλιο 2: Ο Νίξον στην Κίνα. Πήγε ο Νίξον στην Κίνα αποκλειστικά για λόγους ανάσχεσης της σοβιετικής ισχύος; Ο παρών πασόκος μπορεί να λέει ό,τι θέλει, εμείς όμως γνωρίζουμε πλέον ότι η σύσφιξη των αμερικανοκινεζικών σχέσεων κατά τη δεκαετία του ’70, δεν ήταν σκέτη αντισοβιετική κίνηση. Αντιθέτως, ήταν μια κίνηση που απευθυνόταν εξίσου και στους «σύμμαχους» των ΗΠΑ στο εσωτερικό του «δυτικού κόσμου». Η επίσκεψη του Νίξον στην Κίνα έλαβε χώρα ταυτόχρονα με την μονομερή έξοδο των ΗΠΑ από την συνθήκη του Μπρέτον Γουντς και την «πετρελαϊκή κρίση». Κατά συνέπεια, η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιαπωνία βρέθηκαν αντιμέτωπες με έναν πρωτόγνωρο αμερικανικό προστατευτισμό, την ίδια στιγμή που οι αμερικανικές βιομηχανίες μετακόμιζαν παραγωγικές διαδικασίες στην Κίνα, όπου θα χρησιμοποιούσαν τη φτηνή εργασία των Κινέζων προλετάριων για να διατηρήσουν το «αφύσικα υψηλό» μερίδιό τους στην «παγκόσμια παραγωγή». Χάρη σε αυτή τη στρατηγική της «αμερικανοκινεζικής προσέγγισης», οι «σύμμαχοι», κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’80, αναγκάστηκαν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να συμμορφωθούν εκ νέου με την αμερικανική ισχύ.[6] Οπότε το επιχείρημα περί «λανθασμένων αντιλήψεων του προέδρου Νίξον» είναι εξαιρετικά σαθρό. Αντιθέτως, μπορεί να πει κανείς ότι επειδή το αμερικανικό κράτος διέγνωσε εγκαίρως την αμφισβήτηση της ισχύος του από τους «συμμάχους», και έπραξε προληπτικά, με πρωτοφανή αποφασιστικότητα και πάντα με τον απαιτούμενο κυνισμό, το δυτικό μπλοκ διαχειρίστηκε τις εσωτερικές του εντάσεις πολύ ομαλότερα από ό,τι το ανατολικό μπλοκ, που ακριβώς κατά την ίδια περίοδο, συνήθιζε να στέλνει τα σοβιετικά τανκς όπου την πάρει. Εν πάση περιπτώσει, η νίκη των ΗΠΑ στον Ψυχρό Πόλεμο και η «στιγμή της αμερικανικής κυριαρχίας» κατά τη δεκαετία του ’90, ήταν στην πραγματικότητα απότοκο της «σύσφιξης των κινεζοαμερικανικών σχέσεων» και του μαστιγώματος των «συμμάχων» κατά τις δεκαετίες του ’70 και του ‘80. Ο δρόμος του Θουκυδίδη (ρίχτους πριν σου ρίξουν) έχει αποδειχθεί ορθός στο κοντινό παρελθόν, και αυτή είναι σήμερα μια γνώση εγγεγραμμένη στη συλλογική μνήμη, όχι μόνο της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, αλλά όλων των Υπουργείων Εξωτερικών του πλανήτη. Τέλος σχολίου 2.
Εξίσου επικίνδυνη μπορεί να αποδειχθεί η υπερ- ή υπο- εκτίμηση της κινεζικής ισχύος από τους Αμερικανούς, και οι ΗΠΑ περιλαμβάνουν ομάδες που διαθέτουν τα οικονομικά και πολιτικά κίνητρα για να πράξουν ο,τιδήποτε από τα δύο. Αν μετρηθεί σε δολάρια, η κινεζική οικονομία έχει τα δύο τρίτα του μεγέθους της αμερικανικής, όμως πολλοί οικονομολόγοι προβλέπουν πως η Κίνα θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ κάπου μέσα στη δεκαετία του 2030, αναλόγως του πώς υποθέτει κανείς ότι θα εξελιχθούν ο αμερικανικός και ο κινεζικός ρυθμός ανάπτυξης.
Θα αναγνωρίσει άραγε η αμερικανική ηγεσία αυτή τη μεταβολή με τρόπο που θα επιτρέπει μια επικοδομητική σχέση, ή μήπως θα υποκύψει στον φόβο; Η κινεζική ηγεσία θα συνεχίσει να διακινδυνεύει, ή μήπως οι Κινέζοι και οι Αμερικανοί θα μάθουν να συνεργάζονται ώστε να παράγουν παγκόσμια κοινά αγαθά υπό ένα καθεστώς μεταβαλλόμενης κατανομής ισχύος;
Ας θυμηθούμε ότι ο Θουκυδίδης απέδωσε τον πόλεμο που συγκλόνισε τον αρχαίο ελληνικό κόσμο σε δύο αίτια: την ανάδυση μιας νέας δύναμης και τον φόβο που αυτή η ανάδυση προξενούσε στην κατεστημένη δύναμη. Το δεύτερο αίτιο είναι εξίσου σημαντικό με το πρώτο. Οι ΗΠΑ και η Κίνα θα πρέπει να αποφύγουν τους υπερβολικούς φόβους που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ένα νέο ψυχρό ή θερμό πολεμο.
Σχόλιο 3: Η κατά Θουκυδίδη αιτιολόγηση του πολέμου. Η καρδιά του επιχειρήματος του Nye βρίσκεται σε ένα ερώτημα μάλλον φιλοσοφικό: γιατί άραγες να κάνουν τα κράτη πολέμους; Κατά τη γνώμη που εκφράζεται εδώ, οι πόλεμοι γίνονται πάντοτε κατά λάθος (και για να μη λένε αυτή τη μαλακία, οι ειδικοί καταφεύγουν στην «υπνοβασία»). Πάντοτε μπορούν να αποφευχθούν, και πάντα πρέπει να αποφεύγονται, αρκεί «να σκεφτούμε λογικά». Βέβαια, αυτού του είδους οι γνώμες αντιστρέφονται άμεσα, από τους ίδιους που τις εκφέρουν, μόλις ο πραγματικός πόλεμος ξεκινήσει. Για παράδειγμα, ο σοφός κύριος Nye, που εδώ μας παρουσιάζει τους πολέμους για «λάθη», όταν χρειάστηκε, συντάχθηκε μια χαρά με τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» που ξεκίνησε το 2003 και συνεχίζεται ως σήμερα, διαλύοντας τη Μέση Ανατολή και απουσιάζοντας τελείως από ετούτο το κείμενο.
Το σίγουρο πάντως είναι ότι δεν ήταν αυτή η γνώμη του Θουκυδίδη για τους πολέμους. Αν διαβάσει κανείς το βιβλίο του, θα δει ότι ο Θουκυδίδης περιέγραφε έναν πόλεμο τεράστιας κλίμακας, όχι ως «σωστό» ή «λάθος», αλλά ως αναπόφευκτο, ως το μοναδικό δυνατό αποτέλεσμα της ιστορικής συγκυρίας και της φύσης των κρατικών οντοτήτων. Μάλιστα το βιβλίο υποστηρίζει το αναπόφευκτο του πολέμου σε έναν ολόκληρο διάλογο (Κερκυραίων και Αθηναίων), που τσιτάρεται πολύ λιγότερο από ό,τι οι «φόβοι» των Σπαρτιατών.[7] Κατά τη γνώμη του Θουκυδίδη, οι «Σπαρτιάτες» φοβούνταν και οι «Αθηναίοι» προετοιμάζονταν για πόλεμο, δίχως «σωστά» και «λάθος» – απλά επειδή αυτή ήταν η φύση τους.
Υπό αυτό το φως, η φράση «στο εσωτερικό των ΗΠΑ υπάρχουν πολλές ομάδες που έχουν κίνητρα να υπερεκτιμήσουν ή να υποεκτιμήσουν την κινεζική ισχύ», αποκτά χροιά εξαιρετικά δυσοίωνη. Γιατί για να μη γίνει πόλεμος, θα πρέπει όλες αυτές «οι ομάδες» να αντιληφθούν ότι το «σωστό» είναι τα δύο κράτη «να συνεργάζονται για να παράγουν παγκόσμια κοινά αγαθά». Όμως πότε ακριβώς και ποια κράτη συμπεριφέρθηκαν κατ’ αυτό τον τρόπο εδώ και δυόμισι χιλιάδες χρόνια, δίχως να έχει προηγηθεί πόλεμος; Και ποιος μας λέει ότι αυτού του είδους η συμπεριφορά είναι ωφέλιμη για όλα τα μέρη; Μήπως η Ισπανική Αυτοκρατορία που έχασε τις αμερικανικές αποικίες της μέχρι το 1900; Μήπως η Βρετανική Αυτοκρατορία που κατέρρευσε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο; Μήπως η Ιαπωνία που πλήρωσε τον συμβιβασμό με τις ΗΠΑ κατά τη δεκαετία του ‘80 με αιώνιο «στασιμοπληθωρισμό»; Μήπως η εξαφανισθείσα Σοβιετική Ένωση; Εδώ ο δρόμος προς τον «μη πόλεμο» αναδεικνύεται, όχι μόνο στενός σαν κλωστή, αλλά και διόλου συμφέρων για την πλειοψηφία των εμπλεκόμενων. Τέλος σχολίου 3.
Ακόμη και αν η Κίνα ξεπεράσει τις ΗΠΑ και ανελιχθεί στη μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη, το εθνικό εισόδημα δεν είναι το μοναδικό μέτρο της γεωπολιτικής ισχύος. Η Κίνα βρίσκεται πολύ πίσω από τις ΗΠΑ στον τομέα της ήπιας ισχύος, και οι αμερικανικές στρατιωτικές δαπάνες είναι σχεδόν τετραπλάσιες των κινεζικών. Ενώ είναι γεγονός ότι οι Κινεζικές στρατιωτικές δυνατότητες αυξάνουν τα τελευταία χρόνια, οι αναλυτές που μελετούν προσεκτικά τη στρατιωτική ισορροπία καταλήγουν ότι, για παράδειγμα, η Κίνα δεν θα μπορέσει να εκτοπίσει τις ΗΠΑ από τον Δυτικό Ειρηνικό Ωκεανό.
Από την άλλη, οι ΗΠΑ ήταν κάποτε η μεγαλύτερη εμπορική οικονομία του πλανήτη, καθώς και ο μεγαλύτερος διμερής δανειστής. Σήμερα αντιθέτως, περίπου 100 χώρες προσμετρούν την Κίνα σαν τον μεγαλύτερο εμπορικό τους εταίρο, ενώ το αντίστοιχο νούμερο για τις ΗΠΑ είναι 57. Κατά την επόμενη δεκαετία, η Κίνα σχεδιάζει να δανείσει πάνω από 1 τρισεκατομμύριο δολάρια για την κατασκευή υποδομών, ως τμήμα της πρωτοβουλίας «belt and road», ενώ οι ΗΠΑ περικόπτουν αντίστοιχα προγράμματα βοήθειας. Η Κίνα θα κερδίζει σε οικονομική ισχύ, τόσο λόγω του μεγέθους της εσωτερικής της αγοράς, όσο και μέσω επενδύσεων στο εξωτερικό και προγραμμάτων αναπτυξιακής βοήθειας. Η ισχύς της Κίνας σχετικά με την αντίστοιχη των ΗΠΑ, είναι πολύ πιθανόν να αυξηθεί.
Παρόλ’ αυτά, οι ισορροπίες ισχύος είναι δύσκολο να εκτιμηθούν. Οι ΗΠΑ θα διατηρήσουν ορισμένα πλεονεκτήματα, τα οποία αντιστοιχούν σε περιοχές όπου η Κίνα θα παραμένει τρωτή.
Μια τέτοια περιοχή είναι η γεωγραφία. Οι ΗΠΑ περιβάλλονται από ωκεανούς και γείτονες που το πιο πιθανόν είναι να παραμείνουν φιλικοί. Την ίδια στιγμή η Κίνα συνορεύει με 14 χώρες, και οι περιφερειακές διαμάχες με την Ινδία, την Ιαπωνία και το Βιετνάμ, θέτουν συγκεκριμένα όρια, τόσο στην ήπια, όσο και στην άμεση κινεζική ισχύ.
Μια άλλη περιοχή όπου οι ΗΠΑ διατηρούν το πλεονέκτημα είναι η ενέργεια. Μια δεκαετία πριν, οι ΗΠΑ ήταν εξαρτημένες από τις ενεργειακές εισαγωγές, έκτοτε όμως η σχιστολιθική επανάσταση μετέτρεψε τη Βόρειο Αμερική από εισαγωγέα σε εξαγωγέα ενέργειας. Την ίδια στιγμή η Κίνα εξαρτήθηκε ακόμη περισσότερο από τις ενεργειακές εισαγωγές από τη Μέση Ανατολή. Αυτές οι εισαγωγές πρέπει να μεταφέρονται από συγκεκριμένους θαλάσσιους δρόμους, γεγονός που αναδεικνύει τις προβληματικές σχέσεις της Κίνας με την Ινδία.
Οι ΗΠΑ επίσης διαθέτουν δημογραφικά πλεονεκτήματα. Είναι η μοναδική σημαντική ανεπτυγμένη χώρα που προβλέπεται ότι θα διατηρήσει την (τρίτη) θέση της στην παγκόσμια πληθυσμιακή κατανομή. Ενώ ο αμερικανικός ρυθμός πληθυσμιακής ανάπτυξης επιβραδύνεται τα τελευταία χρόνια, δεν θα αποκτήσει αρνητικό πρόσημο όπως ο αντίστοιχος της Ρωσίας, της Ευρώπης και της Ιαπωνίας. Η Κίνα, εν τω μεταξύ, φοβάται ότι «θα γεράσει προτού πλουτίσει», και δικαίως. Η Ινδία θα την εκτοπίσει από τη θέση της πολυπληθέστερης χώρας του πλανήτη, και το μέγιστο του εργατικού δυναμικού της παρήλθε το 2015.
Επίσης οι ΗΠΑ παραμένουν στην πρωτοπορία των νέων τεχνολογιών (βιοτεχνολογίες, νανοτεχνολογίες, πληροφορική) που αποτελούν κρίσιμο παράγοντα για την οικονομική ανάπτυξη του 21ου αιώνα. Η Κίνα επενδύει εντατικά στους τομείς έρευνας και ανάπτυξης, και αποδεικνύεται ανταγωνιστική σε συγκεκριμένα πεδία. Παρόλ’ αυτά, τα 15 από τα 20 κορυφαία ερευνητικά πανεπιστήμια του πλανήτη βρίσκονται στις ΗΠΑ. Κανένα τους δεν βρίσκεται στην Κίνα.
Αυτοί που προβλέπουν την εξασθένιση των ΗΠΑ και την έλευση κάποιας Pax Sinica, δε λαμβάνουν υπ’ όψη την πλήρη ποικιλία των όρων που συνιστούν την έννοια της ισχύος. Η αμερικανική αλαζονεία αποτελεί βέβαια μόνιμο κίνδυνο, το ίδιο όμως και ο υπερβολικός φόβος, που μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολικές αντιδράσεις. Εξίσου επικίνδυνος είναι ο ανερχόμενος κινεζικός εθνικισμός, ο οποίος, σε συνδυασμός με την πίστη στην αμερικανική εξασθένηση, οδηγεί την Κίνα σε όλο και πιο ριψοκίνδυνες κινήσεις. Αμφότερες οι πλευρές θα πρέπει να προσέχουν τους λανθασμένους υπολογισμούς. Εν τέλει, ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε είναι η ικανότητά μας να σφάλουμε.
Σχόλιο 4: Ο δρόμος προς την ειρήνη. Τελικά ο Nye καταλήγει να περιγράφει τον «δρόμο προς την ειρήνη» με διόλου πειστικό τρόπο. Ας πούμε, βρίσκει καθησυχαστικό να αναφέρει ότι οι αμερικανικές στρατιωτικές δαπάνες είναι τετραπλάσιες των κινεζικών. Και πώς άραγες θα κανονιστεί να παραμείνουν οι στρατιωτικές δαπάνες εσαεί τετραπλάσιες, ενώ η κινεζική οικονομική ισχύς αυξάνει; Και αν δεν παραμείνουν τετραπλάσιες οι στρατιωτικές δαπάνες, πώς ακριβώς θα διασφαλιστεί η αμερικανική κυριαρχία στου διαόλου τη μάνα, δηλαδή στον «Δυτικό Ειρηνικό Ωκεανό»; Και αν η «κυριαρχία στον Δυτικό Ειρηνικό» τεθεί εν αμφιβόλω, πόσες χώρες θα απομείνουν να έχουν ως βασικό εμπορικό εταίρο τις ΗΠΑ και όχι την Κίνα; Και αν μειωθούν οι εμπορικοί εταίροι, πώς θα εξασφαλιστεί η «αμερικανική πρωτοκαθεδρία στην έρευνα και την ανάπτυξη», και μάλιστα όχι ως απόλυτο νούμερο, αλλά σε σχέση με τις αντίστοιχες κινεζικές δυνατότητες;
Το «πώς» γίνεται σαφέστερο στο σημείο όπου ετούτο το ειρηνόφιλο κείμενο καταλήγει να περιγράφει έμμεσα τους συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους η αμφισβήτηση της αμερικανικής κυριαρχίας δεν γίνεται αποδεκτή. Ο Nye το αποκαλεί «γεωγραφία». Στην πραγματικότητα πρόκειται για τα κεκτημένα των προηγούμενων παγκοσμίων πολέμων, ένα από τα οποία είναι η στρατιωτική κυριαρχία στους ωκεανούς του πλανήτη, συνεπώς ο έλεγχος της Μέσης Ανατολής και των πηγών του πετρελαίου.[8] Αυτό το κεκτημένο έχει χρησιμοποιηθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια μετά μανίας. Το κυνήγι του «Μπιν Λάντεν» διέλυσε τη Μέση Ανατολή και εκτόξευσε τις τιμές του πετρελαίου. Η αμερικανική «σχιστολιθική επανάσταση» κατέστη δυνατή ακριβώς λόγω αυτής της στρατιωτικά και πολιτικά κανονισμένης εκτόξευσης. Ο Nye φροντίζει να περιγράψει τα προβλήματα της Κίνας με την «ενέργεια» που πρέπει να εισαχθεί από τη Μέση Ανατολή. Αλλά αυτά τα προβλήματα δεν προέρχονται από την Ινδία, όπως υποκριτικά σημειώνει. Είναι αποτέλεσμα ενός πολέμου στη Μέση Ανατολή που ήδη διεξάγεται με αμερικανική πρωτοβουλία εδώ και είκοσι χρόνια. Επιπλέον, το κινεζικό κράτος δεν μένει άπραγο. Τη χρονιά που μας πέρασε, η Κίνα χρησιμοποίησε την πανδημία για να απαντήσει στον στραγγαλισμό, κανονίζοντας τη μείωση των τιμών του πετρελαίου σε βαθμό που η αμερικανική «σχιστολιθική επανάσταση» να πηγαίνει ελαφρώς κατά διαόλου, με άδηλο αποτέλεσμα.[9] Πιθανόν κάτι τέτοια να εννοεί ο συγγραφέας, όποτε αναφέρει τις «ριψοκίνδυνες κινήσεις» της Κίνας.
Συμπέρασμα: αυτά που ο Nye περιγράφει ως εναπομένοντα «πλεονεκτήματα» των ΗΠΑ, είναι άμεσο αποτέλεσμα της παγκόσμιας κυριαρχίας των ΗΠΑ. Τρέφονται από αυτή την κυριαρχία και ταυτόχρονα τη διασφαλίζουν. Η «παγκόσμια κυριαρχία» και τα «πλεονεκτήματα» δεν είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους, αλλά ένα και το αυτό: αμφισβητούνται όλα μαζί και γίνονται αντικείμενο υπεράσπισης όλα μαζί. Κατά συνέπεια, αυτό που περιγράφει ο Nye δεν είναι κάποιος «δρόμος προς την ειρήνη». Είναι οι συγκεκριμένες συνιστώσες της αμερικανικής ηγεμονίας – οι συγκεκριμένοι τρόποι με τους οποίους όλες τους αμφισβητούνται –οι συγκεκριμένοι λόγοι για τους οποίους αυτή η αμφισβήτηση καθίσταται όλο και πιο ανυπόφορη – οι συγκεκριμένες μέθοδοι με τις οποίες οι ΗΠΑ ανταπαντούν. Πουθενά δεν αναφέρονται κάποια «κίνητρα συνεργασίας», εκτός από τη δεύτερη παράγραφο και εκεί κατ’ όνομα. Αντιθέτως, αυτό που περιγράφεται είναι μια σειρά προληπτικών κινήσεων και ανταπαντήσεων, ένας πόλεμος που ήδη διεξάγεται, με άδηλο μέλλον.
Ο ειδικός κύριος Nye ξεκινάει περιγράφοντας τον πόλεμο ως «λάθος». Και καταλήγει αναλύοντας τους συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους ο πόλεμος διεξάγεται ήδη. Ιδέα δεν έχουμε γιατί ξηγιέται έτσι. Νομίζουμε όμως πως, ακόμη και αν γίνεται από σκέτη βλακεία, αυτή η σχεδόν υποχρεωτική συγγραφική υπνοβασία (βρίσκετε καλύτερη λέξη;), από την επίκληση κάποιας φανταστικής «συνεργασίας», στην περιγραφή μιας ήδη διεξαγόμενης σύγκρουσης, είναι με κάποιον τερατώδη τρόπο, λογική· αν μη τι άλλο επαληθεύει κάτι ήδη γνωστό: η «παγίδα του Θουκυδίδη» δεν προέρχεται από κάποια «λαναθασμένη εκτίμηση». Προέρχεται από τη φύση του έθνους κράτους. Τέλος σχολίου 4.
Σύμφωνα με την τελευταία λέξη της επιστήμης, ετούτος εδώ ο τύπος «υπνοβάτησε» προς τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Όπως βλέπετε, όχι μόνο διάβαζε τα ανάλογα πονήματα, αλλά τα μετέφραζε κιόλας. Μόνο που δεν έκανε τον κόπο να παραθέτει τα σχόλιά του ώστε να ξέρουμε τι σκεφτόταν.
[1] Jacek Bartosiak, ‘Australia’s Role in America’s War With China’, Geopolitical Futures, 3/3/2021, εδώ https://geopoliticalfutures.com/australias-role-in-americas-war-with-china/, αλλά πρέπει να έχει κανείς συνδρομή.
[2] Joseph Nye, Jr., ‘What Could Cause a Us-China War?’, Project Syndicate, 2/3/2021, εδώ https://www.project-syndicate.org/commentary/what-could-cause-us-china-war-by-joseph-s-nye-2021-03?utm_source=Project+Syndicate+Newsletter&utm_campaign=5fd58955d3-sunday_newsletter_03_07_2021&utm_medium=email&utm_term=0_73bad5b7d8-5fd58955d3-105709289&mc_cid=5fd58955d3&mc_eid=5fa4b837c5.
[3] Christopher Clark, The Sleepwalkers: How Europe Went to War in 1914, 2014.
[4] Προφανώς οι αναγνώστριες του περιοδικού antifa είναι εξοικειωμένες με τις ταξικές όψεις του Θουκυδίδειου μεγαλείου, ώστε να μπορούν να τα βγάλουν πέρα με τυχόν φασίστες που τολμούν να ανοίξουν το στόμα τους· αν, από την άλλη, ιδέα δεν έχετε για τι πράγμα μιλάμε, δείτε το «Γιατί ο Θουκυδίδης δεν Πίστευε στην Θεωρία της Εξάρτησης», Antifa #47, 7/2015, εδώ https://autonomeantifa.gr/wp-content/uploads/2020/04/47_periptero.pdf.
[5] Η χρήση της «υπνοβασίας» από τον Α. Τσίπρα ήταν διαρκής, τόσο κατά την περίοδο που τον οδήγησε στην εξουσία, όσο και μετά (κάποιος είχε φάει κόλλημα). Ένδεικτικά δες «Τσίπρας στη Le Monde: ‘Υπνοβάτης της Ευρώπης η Μέρκελ», Το Βήμα, 17/1/2014, εδώ https://www.tovima.gr/2014/01/17/politics/tsipras-sti-le-monde-ypnobatis-tis-eyrwpis-i-merkel/. Μετά το ηρωικό δημοψήφισμα, δες «Ο Τσίπρας στη Le Monde: Η Ευρώπη είναι σαν Υπνοβάτης που Οδεύει προς τον Γκρεμό», enikos.gr, 8/9/2016, εδώ https://www.enikos.gr/politics/407644/o-tsipras-stin-le-monde-i-evropi-einai-san-ypnovatis-pou-odevei-ston-gkremo.
[6] Η επίσκεψη του Νίξον στην Κίνα μας έχει απασχολήσει στο «Το Πείραμα, κεφ. 4: Η Ανάδυση του Κινεζικού Μπαντουστάν και η Ιστορία του Κόσμου», εδώ https://autonomeantifa.gr/no23-to-peirama-mia-istoria-ion-kai-empo/. Για την έξοδο των ΗΠΑ από τη συνθήκη του Μπρέτον Γουντς και τις επιπτώσεις της, δείτε το «Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι Τρελλός ή αλλιώς μια Σύντομη Ιστορία του Κόσμου», Antifa #55, 3/2017 (βρείτε το στο site μόνοι σας, για να προπονηθείτε κιόλας).
[7] Θουκυδίδης, Ιστορία: Εισαγωγή – Μετάφραση – Σημειώσεις Ν. Σκουτερόπουλος, Πόλις, 2011, σ. 75-77. Αν βαριέστε να το διαβάσετε, δεν κάνετε καλά, αυτό το βιβλίο είναι στα top 3 αναγνώσματα που έχει να προσφέρει η παγκόσμια γραμματεία, με το επιπλέον πλεονέκτημα ότι μπορεί να διαβαστεί καλοκαίρι στην παραλία. Αν παρόλ’ αυτά βαριέστε, ή οι ελπίδες σας να ξαναδείτε παραλία μειώνονται, ανατρέξτε στο «Γιατί ο Θουκυδίδης…», όπ. π., όπου τα εξηγούμε όλα.
[8] Έχουμε αναφερθεί στο ζήτημα του πετρελαίου ουκ ολίγες φορές. Δείτε για παράδειγμα το “O Τζωρτζ Καφέντζης στη Μέση Ανατολή», Antifa #30, 4/2012, εδώ https://autonomeantifa.gr/wp-content/uploads/2020/04/30_periptero.pdf.
[9] Μιχάλης Μπάμπης, «Το Τέλος της Σχιστολιθικής Επανάστασης», Εφημερίδα των Συντακτών, 30/6/2020. Εδώ https://www.efsyn.gr/oikonomia/diethnis-oikonomia/250016_telos-tis-shistolithikis-epanastasis.